రామచరిత మానస, 12, భగవదనుగ్రహము

దో - జడ చేతన గున దోషమయ , బిస్వ కీన్హ కరతార |
        సంత హంస గున గుహహిC పయ , పరిహరి బారి బికార || 6 ||
భగవంతుడు చేతనాచేతనరూపమైన విశ్వాసమునందు మంచిచెడులను  సృష్టించెను.  హంస పాలను గ్రహించి నీటిని వదలినట్లే సాధువులు గుణములను గ్రహించి , దోషములను దూరముగా పరిహరించెదరు. 

చౌ - అస బిబేక జబ దేఇ బిదాతా | తబ తజి దోష గునహిC మను రాతా ||
        కాల సుబాఉ కరమ బరిఆఈC |  భలెఉ ప్రకృతి బస చుకఇ భలాఈC || 1  ||
        సో సుధారి హరిజన జిమి లేహిC |  దలి దుఖ దోష బిమల జసు దేహీC||
        ఖలఉ కరహిC భల పాఇ సుసంగూ | మిటఇ న మలిన సుభాఉ అభంగూ || 2 ||
        లఖి సుభేష జగ బంచక జేఊ | బేష ప్రతాప పూజిఅహిC తేఊ ||
        ఉఘరహిC అంత న హోఇ నిబాహూ |  కాలనేమి జిమి రావన రాహూ || 3 ||
        కిఎహుC కుబేషు సాధు సనమానూ | జిమి జగ జామవంత  హనుమానూ ||
        హాని కుసంగ సుసంగతి లాహూ | లోకహుC బేద బిదిత సబ కాహూ || 4 ||
        గగన చఢఇ రజ పవన ప్రసంగా | కీచహిC  మిలఇ నీచ జల సంగా  ||
        సాధు అసాధు సదన సుక సారీC| సుమిరహిC రామ దేహిC గని గారీC||  5  ||
        ధుమ కుసంగతి కారిఖ హోఈ |  లిఖిఅ పురాన మంజు మసి సోఈ ||
         సోఇ జల అనల అనిల సంఘాతా | హోఇ జలద జగ జీవన దాతా ||   6  ||

భగవదనుగ్రహమున విచక్షణాశక్తిని కల్గివున్నవారు చెడును విసర్జించి,  మంచిని మాత్రమే గ్రహించుదురు.  ఒక్కొక్కప్పుడు మంచివారుసైతము మాయామోహితులై కాలము , స్వభావము , కర్మల ప్రభావముచే సన్మార్గము నుండి వైదొలుగుదురు.  భగవద్బాక్తులు ఈ పొరపాటును తెలుసుకుని , వాటిని సవరించుకొందురు.  దుఃఖదోషములును అధిగమించి నిర్మలమైనయాశమును  పొందుదురు .  అలాగే దుష్టులుగూడ ఒక్కొక్కసారి సత్సాంగత్యప్రభావమున సత్కర్మలను ఆచరింతురు .  కానీ వారి దుష్టస్వభావములు మాత్రము మారవు .  కపట వేషధారులైన ధూర్తులు మొదట గౌరవింపబడినను కాలక్రమమున వారివారి నిజస్వరూపము బట్టబయలగును .  కాలనేమి , రావణుడు , రాహువు మొదలుగు వారివృత్తాంతములు ఇందుకు ప్రబల నిదర్శనము .  సజ్జనుల , రూపములు, వేషములు ఎట్లనన్న వారు హనుమద్జాంబవతాదులువాలె అందరిచే గౌరవింపబడుదురు .  దుష్టసహవాసము ప్రమాదకరం .  సజ్జనమైత్రి వరప్రసాదం .  ఇది లోకవిదితము , వేదప్రామాణికము . వాయు సాంగత్యమున పైకెగురు ధూళి ఉన్నతస్థితికి చేరును.  అదియే పతనోన్ముఖంగా సాగిపోవు నీటితో కూడినప్పుడు బురదై అధోగతిపాలగును .  సజ్జనులఇండ్లలో పెరిగిన చిలుకలు , గోర్వంకలు , రామనామము జపించును .  దుర్జనుల ఇండ్లలోని చిలుకలు దుర్భాషలాడును .  పొగ మాలినములతో కల్సినచొ నల్లబారును .  కానీ సిరాగా మారినచో పవిత్ర పురాణములును వ్రాయవచ్చును .  ఆ పోగయే- నీరు , అగ్ని , గాలితో కలిసి , మేఘముగా , మారినపుడు , వర్షజలముల ద్వార జీవులకు ప్రాణదాత యగును.  

రామచరిత మానస, 11, సజ్జనులు మంచినే పట్టుకుందురు.

దో -  భలో భలాఇహి పై లహఇ , లహఇ  నిచాఇహి నీచు ||
         సుధా సరాహిఅ  అమరతాC , గరల సరాహిఅ మీచు ||  5  ||
సజ్జనులు మంచినే పట్టుకుందురు.  దుర్జనులు చెడును విడిచిపెట్టారు.  అమృతము అమరత్వమును ప్రసాదించును, విషము మరణమునే ప్రసాదించును ఈరెండును తమతమ గుణములకు ప్రసిద్ధము, దోహదకారులు. 

చౌ - ఖల అఘ అగున సాధు గున గాహా | ఉభయ అపార ఉదధి అవగాహా ||
         తెహి తేC కఛు గున దోష బఖానే    | సంగ్రహ త్యాగ న బిను పహిచానే || 1  ||
         భలెఉ  పోచ సబ బిధి ఉపజాఏ     | గని గున  దోష బేద బిలగాఏ ||
         కహహిC బేద ఇతిహాస పురానా       | బీధి ప్రపంచు గున అవగున సానా || 2||
         దుఖ సుఖ పాప పున్య  దిన రాతీ    | సాధు అసాధు సుజాతి కుజాతీ ||
         దానవ దేవ ఊCచ ఆరు నీచు         | అమిఅ సుజీవను మాహురు మీచూ || 3||
         మాయా బ్రహ్మ జీవ జగదీసా           | లఛ్చి అలఛ్చి రంక అవనీసా ||
         కాసీ మగ సురసిరి క్రమనాసా          | మరు మారవ మహిదేవ గవాసా || 4||
         సరగ నరక అనురాగ బిరాగా           | నిగమాగమ గున దోష బిభాగా ||
దుర్జనుల పాపకృత్యాలను  దోషములను , సజ్జనుల సద్గుణాలను చెప్పే కథలు సముద్రములవలే అపారములు , అగాధములు .  ఇందులో సజ్జనుల గుణములను , దుర్జనులు దోషములను వర్ణించబడినవి .  ఎలా అంటే వారి తారతమ్యమును గుర్తించనిదే సుగుణాలను గ్రహించుటకును , దుర్గుణములను నిరాకరించుటకు సాధ్యము కాదు.  గుణదోషములు రెండును బ్రహ్మ సృష్టిలోని భాగమే .  వాటి తారతమ్యములను వేర్వేరుగా స్పష్టముగా విశదీకరించును .  వేదములతో పాటు  ఇతిహాసపురాణాదులు గూడా బ్రహ్మ సృష్టి గుణదోషముల సమ్మేళనమని నొక్కివక్కాణించెను .  ఇట్టి వైరుద్యములు ఈ సృష్టిలో అనంతము .  సుఖదుఃఖాలు, పాపపుణ్యాలు ,  దివారాత్రములు , మంచిచెడులు, సుజాతికుజాతులు , దేవదానవులు , ఉచ్చనీచములు , అమృతవిషములు , జననమరణములు , బ్రహ్మ - మాయలు , ఈశ్వర - జీవులు , సంపద - దారిద్రములు , రాజు - పేదలు , కాశీ - మగధలు , గంగా - కర్మనాశనాదులు ,  మార్వార - మాళవ దేశములు , బ్రాహ్మణుడు - కసాయివాడు , స్వర్గ -  నరకాదులు ,  వైరాగ్యము - అనురాగములు మొదలగున్నవి.  ఈ వైవిధ్యములు ప్రజలనిదర్శనము, వేదశాస్త్రములు వీటి మంచిచెడులను వివరించినవి .  

రామచరిత మానస, 10, సాధువులకును, దుష్టులకును నమస్కరించుదును.

దో - ఉదాసీన అరి మీత హిత , సునత జరాహిC ఖల రీతి |
         జానీ పాని జుగ జోరి జన ,  బినతీ కరఇ సప్రీతి           ||
దుష్టులు తమ మిత్రులయొక్క, శత్రువుల యొక్క, తటస్థులయొక్క ఉన్నతిని జూచి, ఈర్ష్యతో మాడిపోవుదురు.  వీరి యీరీతిని గమనించి, వినయముతో ప్రేమతో చేతులు జోడించి వీరికి నమస్కరింతును .  (దో || 4 )
చౌ - మైC  అపనీ దిసి  కీన్హ నిహోరా        |  తిన్హ  నిజ ఓర న లఉబ భోరా ||
         బాయస పలిఅహిC అతి అనురాగా  | హోహిC నిరామిష కబహుC కి కాగా || 1 ||
         బందఉC సంత అసజ్జన చరనా      | దుఖప్రద ఉభయ బీచ కఛు బఠనా||
         బిఛురత ఏక ప్రాన హరి లేహిC        |  మిలత ఏక దుఖ దారున దేహీC     || 2 ||
         ఉపజహిC ఏక సంగ జగ మాహిC      |  జలజ జోCక జిమి గున బిలగాహీC || 
          సుధా సుర సమ  సాధు అసాధూ     | జనక ఏక జగ జలధి అగాధూ         ||
          భల అనభల నిజ నిజ కరతూతీ      | లహత సుజస అపలోక బిభూతీ    ||
          సుధా సుధాకర సురసరి సాధూ       |  గరల అనల కలిమల సరి బ్యాధూ|| 4 ||
          గున అవగున జానత సబ కో ఈ       |  జో జెహి భావ నీకా తెహి సో ఈ         || 5 ||
నాధర్మముగా వారిని నేను ప్రార్ధించితిని .  కానీ వారిస్వభావమును మానుకొందురా ? కాకులను ఎంతటి తియ్యటి పాయసముతో పోషించినను అవి మాంసమును తినుట మానుకొనునా ? నేను సాధువులకును, దుష్టులకును నమస్కరించుదును.  ఉభయులును కష్టపెట్టేవారే.   కానీ వారిమధ్య మిక్కిలి అంతరం కలదు.  సాధువులు మనకు దూరమైనను మనకు ప్రాణములే  పోయినట్లే అగును .   దుష్టులు మనకు చేరువైనను మనకు ఎనలేని భాధకలుగును.  ఏ  కాలమునందైనను సజ్జనులను దుష్టులను ఈ లోకమున ప్రక్క ప్రక్కనే జనించుదురు .  కానీ వారి వారి స్వభావములు వేరు .   కమలములు జలగలు నీటిలోనే పుట్టు చుండును .  అమృతము మధిర రెండును సముద్రము నుండియే ఉద్భవించినవి .  సజ్జనులను దుష్టులును వారి వారి కర్మలను అనుసరించి కీర్తి - అపకీర్తి లను పొందును.  సాధువులు స్వభావములు అమృతము, చంద్రుడు పవిత్ర గంగానది  వంటివి .  దుష్టుల స్వభావములు ,విషము , అగ్ని , కలి పాపములతో గూడిన కర్మనాశనదివంటిది .  వీరి గుణావగుణములును ఎల్లరును ఎరుగుదురు .  ఎవరినచ్చినవి వారు గ్రహించుదురు .     

రామచరిత మానస, 9 , దుష్టలకుసైతము నేను సమస్కరింతురు .

              చౌ - బహురి  బంది ఖల గన సతిభాఏC  | జే బిను కాజ దాహినెహు బాఏC        ||

                       పర హిత హాని లాభ జిన్హా కేరేC        | ఉజరేC హరష బిషాద బాసేరేC       ||  1  ||   

                       హరి హర జస రాకేస రాహు సే         | పర అకాజ భట సహసబాహూ సే    ||  

                       జే పర దోష లఖహిC  సాహసాఖీ       | పర హిత ఘృత జిన్హా కే  మన మాఖీ || 2 || 

                       తేజ కృసాను రోష మహిషేసా           | అఘ అవగున ధన ధనీ ధనేసా      || 

                       ఉదయ కేత సమ హిత సబహీ కే      |  కుంభకరన సమ సోవతే నీకే          || 3 || 

                       పర అకాజు లగి తను పరిహరహీC    | జిమి హిమ ఉపల కృషీ దలి  గరహీC ||  

                       బందఉC  ఖల జస సేష సరోషా       | సహస బదన బరనఇ పర దోషా     || 4 || 

                       పుని ప్రనవఉC పృథురాజ సమానా  | పర అఘ సునఇ సహస దస కానా||  

                       బహురి సక్ర సమ బినవుఉC తేహి     | సంతత సురానీక హిత జేహీ          || 5 || 

                       బచన బజ్ర జెహి సదా పిఆరా            | సహస నయన పర దోష నిహారా    || 6 ||

దుష్టులు తమకు అవ్యాజ ప్రేమతో హితమునుచేకూర్చు వారిని సైతము హింసింతురు .  ఇతరులకు హాని చేయుటలోను తమకు లాభము కలదని భావింతురు. ఇతరులను పతనము చూసి ఆనంచుదురు.  ఉన్నతిని జూచి దుఃఖ పడుదురు.  అట్టి దుష్టలకుసైతము నేను సద్భావముతో సమస్కరింతురు .  వీరు హరిహరులకీర్తి అనెడి పూర్ణచంద్రునికి రాహువు వంటివారు.   ఇతరులకు కీడు చేయుటలో వీరు సహస్ర బాహువులు,  ఇతరుల దోషాలను  వేయికనులతో వెతకుదురు.  నేతిని చెడగొట్టు ఈగవలె  వీరి మనస్సులు ఇతరులు హితములను భంగపరచుటలో నిమగ్నమగుచుందురు.  వీరు ఇతరులకు తాపమును  గూర్చుటలో వీరు అగ్నివంటివారు  .     క్రోధములో వీరు యమునివంటివారు.  పాపములు , అవగుణములు అనే ధనమునకు వీరు కుభేరులు. కేతువువలె ( తోకచుక్క )  వీరు అందరహితములను నాశనము చేయుదురు.  వీరు నిద్రలో కుంభకర్ణులవ్వాటమే లోకమునకు  మేలు.  వడగండ్లు పంటలను పాడుచేసి,  తాముకూడా కరిగిపోయినట్లే  వీరు ఇతరులకు కీడు చేయుటకు వారి ప్రాణములు కూడా ఒడ్డేదరు.  వేయి నాలుకలు తో ఇతరుల దోషములను ఆక్రోశము తో ఎన్ను వీరిని శేషుడని భావించి నమస్కరించెదను .  ఇతరుల పాపకృత్యాలను గురించి పదివేల చెవులతో విందురు.  భగవత్కథలను వినుటకై పదివేలచెవులును గోరిన పృద్విరాజుగా వీరిని భావించుదును .  సుర పాన ప్రియులైన వీరిని సురానీక  ( దేవతాసమూహము ) ప్రియుడైన  ఇంద్రుడుగా భావింతును. కఠినాతికఠిన మైన వజ్రాయుధమే ఇంద్రునకు ఇష్టము.  అలానే కఠినాతి కఠినమైన పరుషవచనములే వీరికి ఇష్టము. ఇతరుల దోషములు వెతుకుటలో వీరు సహస్రాక్షులు .