రామచరిత మానస, 18, సరస్వతీదేవి రాక.

చౌ - మని మానిక ముకుతా ఛబి జైసీ | అహి గిరి గజ సిర సోహ న తైసీ ||
         నృప కిరీట తరునీ తను పాఈ  | లహహిC సకల సోభా అధికాఈ || 1 ||
         తైసెహిC సుకబి కబిత బుధ కహహీC | ఉపజహిC అనత అనత ఛబి లహహీC ||
         భగతి హేతు బిధి భవన బిహాఈ | సుమిరత సారత ఆవతి ధాఈ || 2 || 
         రామ చరిత సర బిను అన్హవాఏC | సో శ్రమ జాఇ  న కోటి ఉపాఏC || 
         కబి కోబిత  అస హృదయC బిచారీ | గావహిC హరి జస కలిమల హారీ || 3 ||
         కీన్హేC ప్రాకృత జన గున గానా | సిర ధుని గిరా లగత పఛితానా ||
         హృదయ సింధు మతి సీప సమానా | స్వాతి సారద కహహిC సుజానా || 4 ||
         జౌC బరసఇ బర బారి బిచారూ | హోహిC కబిత ముకుతామని చారూ || 5 ||
పాములపడగలపైగలమణులును పర్వతములపైగల మాణిక్యములును , గజములమస్తకముల యందుండు ముత్యములను అంతగాశోభింపవు .  అవియే రాజులకిరీటములయందును, తరుణీమణులతనువులపైనను చేరి , వింతకాంతులను వెదజల్లును .  " కవిః కరోతి కావ్యాని , రసం జానాతి పండితః " అని ప్రాజ్ఞులు పల్కుచుందురు .  కావ్య నిర్మాణమునకు పూనుకొనిన కవి స్మరించినంతమాత్రముననే శ్రీరామభక్తి పారవశ్యమున సరస్వతీదేవి బ్రహ్మలోకమునుండి భూమికి పరుగులుదీయుచు వచ్చును.  ఆమెచే కవి శ్రీరామచరితమనెడి సరోవరమునందు స్నానము చేయించినప్పుడే ఆమె యొక్క దూరప్రయాణపుబడలిక తొలగిపోవును.  ఇది తప్ప వేఱుగా కోటి ఉపాయములు చేసినను ఆ బడలిక తీరదు .  ఈ విషయమును గ్రహించియే కవులును, పండితులను, కలిపాపములనురూపుమాపు రామచరిత యశోగానమును చేయుదురు.  కవులు సామాన్యమానవుల చరిత్రమును పొగడినచో సరస్వతీదేవి తనరాకకు పశ్చాత్తాపబడును .  పండితులు కవిహృదయమును సముద్రముతోడను అతని బుద్దిని ముత్యపు తోడను సరస్వతీదేవిని స్వాతివానతోడను పోల్చెదరు. ఇందులో సుందరభావములనెడి వర్షపుచినుకులు పడినచో అందమైన కవితాముక్తాముణులరూపములలో అది భాసించును .        

రామచరిత మానస, 17, సజ్జనులు గానము చేయుదురు

ఛం - మంగల కరని కలిమల హరని తులసీ కథా రఘునాధ కీ |
          గతి కూర కబితా సరిత కీ జ్యోC సరిత పావన పాథ కీ ||
          ప్రభు సుజన సంగతి భనితి భలి హోఇహి సుజన మన భావనీ |
          భవ అంగ భూతి మసాన కీ సుమిరత సుహావని పావనీ ||
తులసీదాసు పలుకుచున్నాడు .  శ్రీరఘునాధునిచరితము కలియుగపాపములను కడిగి వేయును ,  కళ్యాణపరంపరను గూర్చును.  శోభరహితమైన నా కవితాస్రవంతి పావనగంగానదివలె ఎన్నిమలుపు తిరిగినను .  శ్రీహరి వైభవ సాంగత్యముచే సుజనులుకు మనోహరముగా ఉండును .  స్మశానములోని అపవిత్రమైన భస్మముకూడా శంభుని శరీరస్పర్శ చేత సుశోభితమై , స్మరణమాత్రముననే పవిత్రమొనర్చును .  (చంద్)
దో - ప్రియ లాగిహి అతి సబహి మమ , భనితి రామ జస సంగ |
         దారు బిచారు కి కరఇ కొఉ , బందిఅ మలయ ప్రసంగ || 10 క ||
         స్యామ సురభి పయ బిసద అతి , గునద కారేహిC సబ పాన |
         గిరా గ్రామ్య సియ రామ జస , గావహిC సునహిC  సుజాన || 10 ఖ ||
మలయాపర్వతమునందలి చందనవృక్షసమీపమునకుగల ఏ వృక్షమైనను అది చందన వృక్షముగానే మాఱును . అందరూ దానిని ఆదరించుదురు .  అట్లే శ్రీరామ వైభవ సాహచర్య ప్రభావమున నా కవిత ఎల్లరురకు అత్యంత ప్రీతికరమేయగును .  నల్లని ఆవుపాలు కూడా తెల్లగాను , పుష్టికరముగాను ఉండును .  అందరును దానిని సేవింతురు.  అట్లే నా భాష గ్రామ్యమేయైనను సీతారాములకథను వర్ణించుటవలన సజ్జనులు దానిని గానము చేయుదురు, చెవులప్పగించి విందురు .   
     

రామచరితమానస , 16 , రామాయణ మహత్త్వం

రామచరితమానస , 16 , రామాయణ మహత్త్వం
దో - భనితి  మోరి సబ గున రహిత ,  బిస్వ బిదిత గున ఏక |
         సో బిచారి సునిహహిC సుమతి , జిన్హ కేC బిమల బిబేక || 9  ||
నాకవితలో ఎట్టి సుగుణములు లేవు . కానీ జగత్ప్రసిద్ధమైన శ్రీరామకథయను ఒకే ఒక సుగుణము కలదు , జ్ఞానులును , వివేక వంతులును దానిని ఎరిగి సాదరముగా ఆలకింతురు . 

రామాయణ మహత్త్వం

      చౌ - ఎహి మహC రఘుపతి నామ ఉదారా | అతి పావన పురానా శృతి సారా || 

              మంగల భావన అమంగల హారి | ఉమా సహిత జెహి జపత పురారీ || 1 || 

              భనితి బిచిత్ర సుకబి కృత జోఊ| రామ నామ బిను సోహ న సోఊ || 

              బిధుబదనీ సబ భాCతి సCవారీ | సోహ న బసన బినా బర నారీ || 2 || 

              సబ గున రహిత కుకబి కృత బానీ | రామ నామ జస అంకిత జానీ || 

              సాదర కహహిC సునాహిC బుధ తాహీ |  మధుకర సరిస సంత గునగ్రాహీ || 3 ||  

              జదపి కబిత రస ఏకఉ  నాహీC | రామ ప్రతాప ప్రగట ఎహి మాహీC|| 

              సోఇ భరోస మోరేC మన ఆవ | కెహిC న సుసంగ బడప్పను పావా || 4 || 

              ధూమఉ తజఇ సహజ కరుఆఈ | అగరు ప్రసంగ సుగంధ బసాఈ || 

              భనితి భదేస బస్తు భలి బరనీ | రామ కథా జగ మంగల కరనీ || 5 || 

ఇందు సాంబశివుడు సర్వదా జపించు శ్రీరామచంద్రునిపావననామము గలదు .  ఇది మిక్కిలి పవిత్రమైనది .  వేద , పురాణములసారము , కళ్యాణములకు పెన్నిధి , అశుభములు రూపుమాపునది , అనేకకాలంకారభూషితైనను , ఎంత సౌందర్యవతి అయినను వస్త్రములుధరింపని స్త్రీ శోభింపదు .  అట్లే మహాకవిచే వ్రాయింపబడినది అయినను మిక్కిలి ప్రశంసింపమైనదైనను రామనామము లేని కావ్యము శోభింపదు .  కానీ అల్పజ్ఞుడైన కుకవిచే వ్రాయబడినను , అది గుణరహితమైనదైనను రామనామవైభవముచే అలంకృతమైన కావ్యమును సజ్జనులు సాదరంగా చదివి , విని ఆనందింతురు.  తుమ్మెదలు పుష్పములోని మధువును గ్రోలినట్లు సత్పురుషులు గుణములనే గ్రహించుదురు .   ఇందు కవితారసపోషణలేకున్నను శ్రీరామచంద్రునిప్రతాపము బహుదా కీర్తింపబడినది.  ఇదియే నా సంపూర్ణ విశ్వాసమునకు మూలము .  సత్సాంగత్యమువలన గౌరవముదక్కని వారెవరు ? పొగ అగరు సాంగత్యమున తన సహజమైన ఘాటును , కఱుకుధనమును వదలి సుగంధమునే వ్యాపింపచేయును .  అట్లే నా కవిత సౌందర్య శోభితముకాకున్నాను రామకథావర్ణమహిమగుటవలన  శుభప్రదమైనది .  

రామచరిత మానస, 15, దుర్జనుల పరిహాసముగూడ నాకు హితమే

దో - భాగ చోట అభిలాషు బడ , కరఉC ఏక బిస్వాస |
        పై హహిC సుఖ సుని సుజల సబ , ఖల కరిహహిC ఉపహాస ||
నాశక్తి అల్పము , కానీ లక్ష్యము అనల్పం దుర్జనులు పరిహాసించును , సుజనులు నా రచనకు ఆనందింతురని నా పరమ విశ్వాసము . 

చౌ - ఖల పరిహాస హోఇ హిత మోరా | కాక కహహిC కలకంఠ కఠోరా ||
        హంసహి బక దాదుర చాతకహీ | హCసహిC మలిన ఖల బిమల బతకహీ  || 1  ||
        కబిత రసిక న రామ పద నేహూ| తిన్హ కహC సుఖద హాస రస ఏహూ ||
        భాషా భనితి బోరి మతి మోరీ | హCసిబే జోగ హCసేC నహిC ఖోరీ || 2 ||
        ప్రభు పద ప్రీతి న సాముఝి నీకీ | తిన్హహి కథా సుని లాగిహి ఫీకీ  ||
        హరి హర పద రతి మతి న కుతరకీ | తిన్హ కహుC మధుర కథా రఘుబర కీ || 3 ||
        రామ భగతి భూషిత జియCజానీ | సునిహహిC సుజన సరాహి సుభానీ ||
        కబి న హోఉC నహిC బచన ప్రబీనూ | సకల కలా సబ బిద్యా హీనూ || 4 ||
        ఆఖర ఆరథ ఆలంకృతి నానా | ఛంద ప్రబంధ అనేక బిధానా ||
        భావ భేద రస భేద అపారా | కబిత దోష గున బిబిధ ప్రకారా || 5 ||
        కబిత బిబేక ఏక నహిC మోరేC | సత్య కహఉC లిఖి కాగద  కోరేC || 6 ||
దుర్జనుల పరిహాసముగూడ నాకు హితమే .   కోకిలపాట కాకులకు కఠోరముగానే ఉండును.  కొంగలు హంసలను .  కప్పలు చాతకపక్షులను పరిహసించుచుండును.  నీచులు సచ్చరితలు విని నవ్వుదురు .  కవిత్వమునందును  శ్రీరామచంద్రుని పాదపద్మములయందును భక్తిలేని కవితారసికులకు ఈ కవిత హాస్యరస ప్రధానమై సుఖమునిచ్చును.  నా రచన లౌకికభాషలో సాగినది .  పైగా నాబుద్ధి అల్పమైనది .  కావున నవ్వదగినది.  అందువల్లవారు నవ్వుటలో వారిదోషము ఏమిలేదు.  శ్రీహరి చరణకమలములయందు భక్తిలేనివారికిని , అవగాహనరహితులకును ఈ కథ పేలవంగా కనిపించవచ్చు.  హరిహర భక్తులకును , కుతర్కబుద్దులుకానివారికిని శ్రీ రఘునాధునిచరితము మధురముగా ఉండును , హాయిని గొల్పును , సజ్జనులు ఈ గాధను శ్రీరామభక్తివైభవభూషితమైనదిగా గ్రహించి, మనోహరముగా ప్రశంసించుదురు.  నేను కవిని కాను .  వాక్చతురుడునూ కాను , వాక్యరచనాకళయందును , నాకు ప్రావీణ్యములేదు .  శబ్దార్ధ ప్రయోగములు వివిధములు . అలంకారములు , ఛందస్సులు అనేకము .  భావరుసభేదములు అపరిమితములు .   కవితాగుణములు , దోషములు వివిధములు ఈ కవితావిశేషములలో ఏ ఒక్కదానిని గూర్చియు నేనెరుగనేఎరుగను .  ఈ సత్యమును   ప్రమాణపూర్వకముగా తెల్పుచున్నాను .