రామచరిత మానస, 15, దుర్జనుల పరిహాసముగూడ నాకు హితమే

దో - భాగ చోట అభిలాషు బడ , కరఉC ఏక బిస్వాస |
        పై హహిC సుఖ సుని సుజల సబ , ఖల కరిహహిC ఉపహాస ||
నాశక్తి అల్పము , కానీ లక్ష్యము అనల్పం దుర్జనులు పరిహాసించును , సుజనులు నా రచనకు ఆనందింతురని నా పరమ విశ్వాసము . 

చౌ - ఖల పరిహాస హోఇ హిత మోరా | కాక కహహిC కలకంఠ కఠోరా ||
        హంసహి బక దాదుర చాతకహీ | హCసహిC మలిన ఖల బిమల బతకహీ  || 1  ||
        కబిత రసిక న రామ పద నేహూ| తిన్హ కహC సుఖద హాస రస ఏహూ ||
        భాషా భనితి బోరి మతి మోరీ | హCసిబే జోగ హCసేC నహిC ఖోరీ || 2 ||
        ప్రభు పద ప్రీతి న సాముఝి నీకీ | తిన్హహి కథా సుని లాగిహి ఫీకీ  ||
        హరి హర పద రతి మతి న కుతరకీ | తిన్హ కహుC మధుర కథా రఘుబర కీ || 3 ||
        రామ భగతి భూషిత జియCజానీ | సునిహహిC సుజన సరాహి సుభానీ ||
        కబి న హోఉC నహిC బచన ప్రబీనూ | సకల కలా సబ బిద్యా హీనూ || 4 ||
        ఆఖర ఆరథ ఆలంకృతి నానా | ఛంద ప్రబంధ అనేక బిధానా ||
        భావ భేద రస భేద అపారా | కబిత దోష గున బిబిధ ప్రకారా || 5 ||
        కబిత బిబేక ఏక నహిC మోరేC | సత్య కహఉC లిఖి కాగద  కోరేC || 6 ||
దుర్జనుల పరిహాసముగూడ నాకు హితమే .   కోకిలపాట కాకులకు కఠోరముగానే ఉండును.  కొంగలు హంసలను .  కప్పలు చాతకపక్షులను పరిహసించుచుండును.  నీచులు సచ్చరితలు విని నవ్వుదురు .  కవిత్వమునందును  శ్రీరామచంద్రుని పాదపద్మములయందును భక్తిలేని కవితారసికులకు ఈ కవిత హాస్యరస ప్రధానమై సుఖమునిచ్చును.  నా రచన లౌకికభాషలో సాగినది .  పైగా నాబుద్ధి అల్పమైనది .  కావున నవ్వదగినది.  అందువల్లవారు నవ్వుటలో వారిదోషము ఏమిలేదు.  శ్రీహరి చరణకమలములయందు భక్తిలేనివారికిని , అవగాహనరహితులకును ఈ కథ పేలవంగా కనిపించవచ్చు.  హరిహర భక్తులకును , కుతర్కబుద్దులుకానివారికిని శ్రీ రఘునాధునిచరితము మధురముగా ఉండును , హాయిని గొల్పును , సజ్జనులు ఈ గాధను శ్రీరామభక్తివైభవభూషితమైనదిగా గ్రహించి, మనోహరముగా ప్రశంసించుదురు.  నేను కవిని కాను .  వాక్చతురుడునూ కాను , వాక్యరచనాకళయందును , నాకు ప్రావీణ్యములేదు .  శబ్దార్ధ ప్రయోగములు వివిధములు . అలంకారములు , ఛందస్సులు అనేకము .  భావరుసభేదములు అపరిమితములు .   కవితాగుణములు , దోషములు వివిధములు ఈ కవితావిశేషములలో ఏ ఒక్కదానిని గూర్చియు నేనెరుగనేఎరుగను .  ఈ సత్యమును   ప్రమాణపూర్వకముగా తెల్పుచున్నాను .   

రామచరిత మానస, 14 , నేను అమృతము కోరుచున్నాను

చౌ - ఆకర చారి లాఖ చౌరాసీ | జాతి జీవ జల థల నభ బాసీ ||
         సీయ రామమయ సబ జగ జానీ | కరఉC ప్రనామ జోరి జుగ పానీ || 1 ||
         జాని కృపాకర కింకర మోహో | సబ మిలి కరహు ఛాడి ఛల ఛోహో ||
         నిజ బుధి బల భరోస మోహి నాహిC | తాతేC బినయ కరఉC సబ పాహీC || 2 ||
         కరన చహఉC రఘుపతి గున గాహా  | లఘు మతి మోరి చరిత అవగాహా  ||
         సూఝ న ఏకC అంగ ఉపాఊ  | మన మతి రంక మోనోరధ రాఊ  || 3 ||
         మతి అతి నీచ ఊCచి రుచి ఆఛీ | చహిఅ అమిఅ జగ జురఇ న ఛాఛీ  ||
         ఛమిహహిC సజ్జన మోరి ఢిఠాఈ | సునిహహిC బాలబచన మన లాఈ || 4 ||
          జౌC బాలక కహ తోతరి బాతా | సునహిC ముదిత మన పితు అరు మాతా ||
          హCసిహహిC  కూర కుటిల కుబిచారీ | జే పర దూషన భూషనధారి || 5 ||
          నిజ కబిత్త కేహి లాగ న నీకా |  సరస హోఉ అథవా అతి ఫికా ||
          జే  పర భనితి సునిత హరషాహీC | తే బర పురుష బహుత జగ నాహీC || 6 ||
          జగ బహు నర సర సరి సమ భాఈ | జే నిజ బాఢి బడహిC జల పాఈ ||
          సజ్జన సకృత సింధు సమ కోఈ | దేఖి పూర బిధు బాఢఇ జోఈ || 7  ||
భూమ్యాకాశములందును జలములయందును జీవించు చతుర్విధములైన  ( జరాయుజ , అండజ , స్వేదజ , ఉద్బీజములు ) 1.  మానవులు , జంతువులు  2.  పక్షులు 3. క్రిమి , కీటకాదులు  4.  మొక్కలు .  ఎనుబదినాలుగు లక్షల జీవరాసులు సీతారాములని భావించి , వాటికి అంజలి ఘటించుదును .  ఓ దయానిధులారా ! నన్ను మీ సేవకునిగా భావించి , నిష్కపటచిత్తములతో నాపై కృపచూపించండి .  నా బుద్ధిబలముపై నాకు విశ్వాసములేదు.  కనుక మీకువిన్నవించుకొనుచున్నాను.  రఘుకులతిలకుఁడైన శ్రీరామునిగుణములను వర్ణింపగోరుతున్నాను .  నా బుద్ది చాలా అల్పమైనది .  శ్రీరాముని చరిత అగాధమైనది.  నేను ఏ కావ్యఅంగము ఎరుగను .  నా మనోరధము మాత్రము రాజువలె ఉన్నతమైనది కానీ నా మనస్సు , బుద్ధి నిరుపేదలవలె అల్పములైనవి.  నా కోరిక ఘనమైనది ,  కానీ నా బుద్ధి మాత్రము అల్పమైనది.  నేను అమృతము కోరుచున్నాను .  కానీ మజ్జిగ కూడా సంపాదించ శక్తిలేనివాడను .  సజ్జనులు నా అతిసాహసమును మన్నించి, ఈ బాలుని వచనములను ఆదరముతో ఆలకించుదురు గాక .  తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లల చిలుకపలుకలును చూసి  ఆనందించుడు. 
కఠినాత్ములు , కుటిలురు , దురాలోచనపరులు ఇతరుల దోషములే ఎంచుటఏ ఒక ఘనకార్యముగా భావించి , వారిని పరిహాసించుదురు .  మనోహరముగా నున్నా లేక పేలవంగా నున్నను ఎవరికవిత్వం వారికి మధురముగానే ఉండును . కానీ ఇతరులారచనలను విని మెచ్చుకొను సజ్జనులు మాత్రం చాలా అరుదుగామాత్రమే ఉందురు .  కుంభవృష్టి పడినప్పుడు వరదలు పొంగిపొరలు  నదులు.  తటాకములవలె తమ ఉన్నతికి పొంగిపోవు జనులు లోకమున కోకొల్లలు .  కానీ పూర్ణ చంద్రుని చూచి గంతులువేయు సముద్రునివలె ఇతరులఔన్నత్యమును  చూచి, సంతసించు సహృదయులు చాలా తక్కువగా ఉందురు .  

రామచరిత మానస, 13, సమస్త ప్రాణకోటికి ప్రణమిల్లుదును .

దో - గ్రహ భేషజ జల పవన పట , పాఇ కుజోగ సుజోగ  |
       హోహిC కుబస్తు సుబస్తు జగ , లఖహిC సులచ్ఛన లోగ || 7 క ||
        సమ ప్రకాస తమ పాఖ దుహుC , నామ భేద బిధి కీన్హ |
        ససి సోషక పోషక సముఝీ, జగ జస అపజస దీన్హ || 7 ఖ ||
        జడ చేతన జగ జీవ జత , సకల రామమయ జాని |
        బందఉC సబకే పద కమల , సదా జోరి జుగ పాని  || 7 గ ||
        దేవ దనుజ నర నాగ ఖగ , ప్రేత పితర గంధర్బ |
        బందఉC  కిన్నెర రజనిచర, కృపా కరహు అబ సర్బ  || 7 ఘ  ||
గ్రహములు, ఔషధులు, జలములు , వాయువు, వస్త్రములు ఇవి అన్నియును వాటి వాటి సహచర్యములను బట్టి మంచి , లేక చెడుగా భావింపబడుచుండును.  విజ్ఞులైన వారు ఈ లోకసత్యములను ఎఱుంగ గలరు.  శుక్ల , కృష్ణపక్షములయందు వెన్నెల , చీకటి సమంగానే వుండును. కానీ విధాత వాటికి వేరువేరు పేర్లును పెట్టెను .  లోకము చంద్రునికళలవృద్ధికి తోట్పడు శుక్లపక్షమును ప్రకాశించును .  క్షీణదశకు ఆకరమగు కృష్ణపక్షమును  ఏవగించుకొనును .  విశ్వమునందలి చేతనాచేతన పదార్ధములన్నియును శ్రీరామమయములు .  కావున నేను వాటిచరణకమలములకు చేతులుజోడించి మ్రొక్కెదను .  దేవతలు, దైత్యులు, మానవులు, నాగులు, పక్షులు, ప్రేతలు, పితరులు, గంధర్వ, కిన్నెర, రాక్షసులు మొదలుగు సమస్త ప్రాణకోటికి ప్రణమిల్లుదును .  తదనుగ్రహము నాకు లభించుగాక.        

రామచరిత మానస, 12, భగవదనుగ్రహము

దో - జడ చేతన గున దోషమయ , బిస్వ కీన్హ కరతార |
        సంత హంస గున గుహహిC పయ , పరిహరి బారి బికార || 6 ||
భగవంతుడు చేతనాచేతనరూపమైన విశ్వాసమునందు మంచిచెడులను  సృష్టించెను.  హంస పాలను గ్రహించి నీటిని వదలినట్లే సాధువులు గుణములను గ్రహించి , దోషములను దూరముగా పరిహరించెదరు. 

చౌ - అస బిబేక జబ దేఇ బిదాతా | తబ తజి దోష గునహిC మను రాతా ||
        కాల సుబాఉ కరమ బరిఆఈC |  భలెఉ ప్రకృతి బస చుకఇ భలాఈC || 1  ||
        సో సుధారి హరిజన జిమి లేహిC |  దలి దుఖ దోష బిమల జసు దేహీC||
        ఖలఉ కరహిC భల పాఇ సుసంగూ | మిటఇ న మలిన సుభాఉ అభంగూ || 2 ||
        లఖి సుభేష జగ బంచక జేఊ | బేష ప్రతాప పూజిఅహిC తేఊ ||
        ఉఘరహిC అంత న హోఇ నిబాహూ |  కాలనేమి జిమి రావన రాహూ || 3 ||
        కిఎహుC కుబేషు సాధు సనమానూ | జిమి జగ జామవంత  హనుమానూ ||
        హాని కుసంగ సుసంగతి లాహూ | లోకహుC బేద బిదిత సబ కాహూ || 4 ||
        గగన చఢఇ రజ పవన ప్రసంగా | కీచహిC  మిలఇ నీచ జల సంగా  ||
        సాధు అసాధు సదన సుక సారీC| సుమిరహిC రామ దేహిC గని గారీC||  5  ||
        ధుమ కుసంగతి కారిఖ హోఈ |  లిఖిఅ పురాన మంజు మసి సోఈ ||
         సోఇ జల అనల అనిల సంఘాతా | హోఇ జలద జగ జీవన దాతా ||   6  ||

భగవదనుగ్రహమున విచక్షణాశక్తిని కల్గివున్నవారు చెడును విసర్జించి,  మంచిని మాత్రమే గ్రహించుదురు.  ఒక్కొక్కప్పుడు మంచివారుసైతము మాయామోహితులై కాలము , స్వభావము , కర్మల ప్రభావముచే సన్మార్గము నుండి వైదొలుగుదురు.  భగవద్బాక్తులు ఈ పొరపాటును తెలుసుకుని , వాటిని సవరించుకొందురు.  దుఃఖదోషములును అధిగమించి నిర్మలమైనయాశమును  పొందుదురు .  అలాగే దుష్టులుగూడ ఒక్కొక్కసారి సత్సాంగత్యప్రభావమున సత్కర్మలను ఆచరింతురు .  కానీ వారి దుష్టస్వభావములు మాత్రము మారవు .  కపట వేషధారులైన ధూర్తులు మొదట గౌరవింపబడినను కాలక్రమమున వారివారి నిజస్వరూపము బట్టబయలగును .  కాలనేమి , రావణుడు , రాహువు మొదలుగు వారివృత్తాంతములు ఇందుకు ప్రబల నిదర్శనము .  సజ్జనుల , రూపములు, వేషములు ఎట్లనన్న వారు హనుమద్జాంబవతాదులువాలె అందరిచే గౌరవింపబడుదురు .  దుష్టసహవాసము ప్రమాదకరం .  సజ్జనమైత్రి వరప్రసాదం .  ఇది లోకవిదితము , వేదప్రామాణికము . వాయు సాంగత్యమున పైకెగురు ధూళి ఉన్నతస్థితికి చేరును.  అదియే పతనోన్ముఖంగా సాగిపోవు నీటితో కూడినప్పుడు బురదై అధోగతిపాలగును .  సజ్జనులఇండ్లలో పెరిగిన చిలుకలు , గోర్వంకలు , రామనామము జపించును .  దుర్జనుల ఇండ్లలోని చిలుకలు దుర్భాషలాడును .  పొగ మాలినములతో కల్సినచొ నల్లబారును .  కానీ సిరాగా మారినచో పవిత్ర పురాణములును వ్రాయవచ్చును .  ఆ పోగయే- నీరు , అగ్ని , గాలితో కలిసి , మేఘముగా , మారినపుడు , వర్షజలముల ద్వార జీవులకు ప్రాణదాత యగును.